Powożenie – na czym polega ta konkurencja i jakie kategorie do niej należą?

Powożenie końmi to dyscyplina jeździecka, która ma bardzo długą tradycję. Jej początki sięgają czasów starożytnych i greckich olimpiad. Dzisiaj powożenie uznawane jest za jedną z najciekawszych dyscyplin jeździeckich, która w trakcie konkursów przyciąga zawsze liczną publiczność. Na czym polega powożenie zaprzęgami konnymi? Co warto wiedzieć o zawodach w powożeniu?

Powożenie – co to za konkurencja jeździecka?

Powożenie znane było nawet w starożytnym Egipcie. Źródła archeologiczne w postaci płaskorzeźb jednoznacznie wskazują, że już w XI wieku p.n.e. konie zaprzęgano do powozów, co miało służyć nie tylko do transportu, lecz było także uznawane za sport. Dyscyplina cieszyła zarówno starożytnych Egipcjan, jak i Greków. W VII wieku p.n.e. na olimpiadzie odbywały się wyścigi kwadryg, czyli dwukołowych wozów powożonych przez stojącego człowieka, które ciągnęły cztery konie zaprzężone jeden obok drugiego. Zawody w powożeniu uznawano za tak widowiskowe, że kończono nimi cały dzień zmagań sportowych. Zwycięzca zawodów otrzymywał wieniec upleciony z gałązek drzewa oliwnego, poza tym zyskiwał ogromną sławę. Dzisiaj powożenie nie zalicza się do konkurencji olimpijskich.

Współczesny obraz tej dyscypliny ma korzenie w XVIII-wiecznej Anglii. Wielkiej miłośnikiem powożenia końmi był król Jerzy IV, który starał się o to, aby powożenie uznano za sport. Po kilkuset latach na dworze królewskim pojawił się inny miłośnik powożenia. Mowa o księciu Edynburga Filipie, mężu królowej Elżbiety II, który w latach 70. i 80. XX wieku uprawiał powożenie. Zresztą w latach 1964–1986 był prezydentem Międzynarodowej Federacji Jeździeckiej (Fédération Equestre Internationale, w skrócie: FEI).

Warto wspomnieć, że w 1969 roku Międzynarodowy Związek Jeździecki, uznawany przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl), stworzył w swoich strukturach Sekcję Zaprzęgów. Rok później w Polskim Związku Jeździeckim powstała Komisja ds. Powożenia PZJ. Po raz pierwszy polski zaprzęg wystartował poza naszym krajem w 1962 roku w Lipsku w Niemczech. Z kolei pierwsze mistrzostwa Polski zaprzęgów odbyły się w 1979 roku. Na hipodromie pojawiły się wówczas zaprzęgi czterokonne. W 1985 roku po raz pierwszy odbyły się konkursy tej rangi dla zaprzęgów parokonnych, a w 1998 roku – dla jednokonnych.

Tyle historii… Na czym zatem polega powożenie zaprzęgami konnymi? Zaprzęg składa się z pojazdu zaprzęgowego, w którym siedzi powożący zawodnik. Powożący kieruje jednym koniem, parą zwierząt lub czwórką. Zawodnik może liczyć na pomoc luzaka, który nawiguje go w trakcie maratonu, a przez całe zawody pomaga w opiece nad koniem. Zawodnika, który powozi czterokonny zaprzęg, wspiera dwóch luzaków.

Od 2006 roku FEI organizuje również zawody w powożeniu dla osób z różnymi niepełnosprawnościami. W trakcie konkursów, z myślą o konkurowaniu ze sobą osób o wyrównanych możliwościach, do rywalizacji dobiera się powożących o podobnym stopniu niepełnosprawności.

Zawody w powożeniu – z jakich etapów się składają?

Zasady, które obowiązują w trakcie zawodów w powożeniu zaprzęgami konnymi, opracowała Międzynarodowa Federacja Jeździecka. Zawsze ponad rozrywkę ludzi stawia ona dobro i bezpieczeństwo zwierząt, a także szacunek do koni. Wartości te wpisano nawet w kodeks postępowania, który musi podpisać każda federacja narodowa zrzeszona w FEI.

Zawody w powożeniu mają pokazać wytrzymałość i charakter zwierząt, a także ich wartość użytkową. Zmagania koni i powożących odbywają się w trzech kategoriach: 1) zaprzęgów jednokonnych, 2) zaprzęgów parokonnych i 3) zaprzęgów czterokonnych. Nie ma dodatkowego podziału ze względu na płeć zawodników – powożące kobiety rywalizują z powożącymi mężczyznami.

Zgodnie z regułami zawody w powożeniu końmi trwają trzy dni i dzielą się na trzy etapy. Każdego dnia odbywa się inny etap, nazywany konkursem:

1.  Konkurs A, czyli ujeżdżanie. Ten etap zawodów odbywa się na prostokątnym placu, którego dłuższe boki mają długość 100 metrów, a krótsze – 40 metrów. Jury ocenia przede wszystkim sposób, w jaki porusza się koń. Zwierzę powinno wykazywać swobodę, grację i harmonię ruchów, a także prawidłową postawę w trakcie jazdy, lekkość i łatwość ruchu. Z kolei powożąca lub powożący oceniany jest za umiejętność i styl powożenia, a także za dokładność wykonania konkretnego programu, na który składają się m.in. liczne figury w wolniejszym stępie i szybszym kłusie. W przypadku opiniowania zawodnika sędziowie biorą również pod uwagę ubranie, stan uprzęży, wygląd powozu i estetykę całego zaprzęgu.
2.  Konkurs B – maraton. W trakcie tego konkursu koń zaprzęgany jest do specjalnego powozu maratonowego (tzw. maratonówki), którym musi pokonać trasę nie dłuższą niż 22 kilometry, podzieloną na trzy lub pięć odcinków. Ten etap zawodów w powożeniu weryfikuje wytrzymałość i przygotowanie zwierząt do zmagań sportowych. Z kolei w przypadku powożących ocenie podlegają zręczność w powożeniu i sposób panowania nad koniem. Wyjątkiem jest ostatni odcinek maratonu, w którym zaprzęg musi pokonać od pięciu do ośmiu przeszkód. Wówczas skład sędziowski w trakcie oceniania bierze pod uwagę szybkość przejazdu i precyzję jazdy.
3.  Konkurs C w zręczności powożenia. Na ostatnim etapie zawodów w powożeniu końmi liczy się kondycja, elastyczność i posłuszeństwo koni po pokonaniu maratonu. Punktacja obejmuje także zawodnika – pod uwagę ponownie bierze się precyzję powożenia. W trakcie konkursu powożenia każda para ma do pokonania plac z przeszkodami o ściśle określonych wymiarach. W konkursie C zawodnik i luzak (nawiguje w trakcie maratonu i pomaga przy koniu) muszą być tak samo ubrani jak w trakcie konkursu A. W zaprzęgu musi być też ten sam pojazd o określonej przepisami szerokości rozstawu tylnych kół.

Jak oceniane są zaprzęgi w trakcie zawodów w powożeniu? Pod uwagę bierze się liczbę punktów karnych. Wygrywa ten, kto zdobył ich najmniej. Punkty karne naliczane są m.in. za czas przejazdu w konkursach B i C. Ocenie negatywnej podlega każdorazowe działanie luzaka, które wykracza poza ściśle określone w regulaminie.

Nauka powożenia – od czego zacząć?

Trening czyni mistrza – ta z pozoru trywialna maksyma sprawdza się również w trakcie nauki powożenia. Jeśli dopiero zaczynasz swoją przygodę z kierowaniem zwierzęciem w zaprzęgu, ogromne znaczenie będzie miała Twoja umiejętność porozumienia się z koniem. Jeśli powożenie zaprzęgami konnymi to pierwszy sport jeździecki, z którym masz do czynienia, najpierw postaraj się poznać konie.

O ich zachowaniu i mowie ciała możesz przeczytać np. w specjalistycznych książkach. Zwracaj uwagę na publikacje z pewnych źródeł. Szeroko polecana jest m.in. książka „ABC powożenia”, którą napisała Danuta Nowicka, wieloletnia działaczka Polskiego Związku Jeździectwa i sędzia międzynarodowa w powożeniu zaprzęgami. Kiedy zaczniesz już swój pierwszy trening, zapytaj trenera o charakter i mowę ciała konkretnych osobników, które masz nauczyć się powozić.

Ważnym elementem nauki powożenia, tak jak każdego sportu, jest także umiejętność rozpoznawania i korzystania z najważniejszych akcesoriów. Naucz się nowego słownictwa, aby łatwiej było Ci się porozumieć i z trenerem, i z innymi pracownikami stadniny. Ważny jest przede wszystkim wybór trenera, który szanuje konie, ma duże doświadczenie w powożeniu i wyróżnia się umiejętności nauczania.

Polski Związek Jeździecki systematycznie organizuje szkolenia dla przyszłych instruktorów tej dyscypliny, warto więc u źródła poprosić o nazwiska certyfikowanych instruktorów. Możesz poszukać także intensywnych kursów powożenia, które trwają np. kilka dni. Niektóre ośrodki proponują nawet naukę powożenia dla dzieci – wówczas zaprzęgi ciągną kuce.

Baty do powożenia – must have akcesoriów

1. Bat do powożenia i lonżowania, który pomaga zapanować nad koniem. Bat ma najczęściej zakończenie syntetyczne lub z rzemyka.
2. Uprząż chomątowa lub szorowa – pełen zestaw, w którego skład wchodzą m.in. pasy pociągowe, lejce, ogłowie i podogonie. Zwracaj uwagę, aby uprząż została wykonana z materiałów wysokiej jakości i wzmocniona w miejscach szczególnie narażonych na przeciążenia. Powinna być także dodatkowo podszyta.
3. Chomąto (np. angielskie lub niemieckie/maratonowe) – powinno być wykonane z naturalnej skóry wysokiej jakości i wyściełane od wewnątrz.
4. Ogłowie zaprzęgowe – pozwoli zwierzęciu lepiej skupić się na jego roli w konkursie. W trakcie wybierania ogłowia upewnij się, że upatrzony model dopuszczono do użycia w trakcie zawodów powożenia.
5.  Derki (np. zaprzęgowa przeciw owadom i przeciwdeszczowa) – uchronią zwierzę przed niedogodnościami, np. muchami i komarami lub deszczem i chłodem.

Powożenie zaprzęgami konnymi wymaga przygotowania fizycznego konia i odpowiedniego sprzętu jeździeckiego. Jeśli zamierzasz wkrótce startować w zawodach w powożeniu, musisz zacząć intensywną naukę powożenia, poznać zasady zawodów i zadbać o odpowiednie ubrania do powożenia. Powodzenia!

Podziękowania za współpracę przy pisaniu artykułu dla Cheval –  Sklep Jeździecki .Każdy miłośnik jeździectwa znajdzie w nim potrzebne mu akcesoria .